Wantok Nuispaper, Page 10 | Jun 5- 11, 2025
Long 10-pela yia, planti bilien kina we i sapos long go long rurel divelopmen projek long 89 distrik na 22 provins bilong Papua Niugini i go nating na no gat wanpela sekap i kamap long en.
Ol skul, rot, helt fasiliti na ol arapela infrastraksa we Distrik na Provinsal Sevis Impruvmen Program (DSIP/PSIP) i karamapim, i no kisim wanpela inspeksen o sekap long ol dipatmen we i save lukautim.
Bilong wanem? Bikos Dipatmen bilong Implementesen na Rurel Divelopmen (DIRD) i no gat mani long salim ol opisa i go lukluk na painimaut sapos ol dispela projek i kamap.
Ekting Seketeri bilong DIRD, Aihi Vaki i bin tokaut olsem long 10-pela yia, dipatmen i lukluk tasol long ol ripot i stap long pepa long ol distrik na provinsal edministreta.
Ol i no go long ol hap projek i stap long en na lukim long ai sapos tru tru projek i kamap o no gat, na ol dispela projek i givim sevis long ol komyuniti.
“Samting olsem 10-pela yia i go pinis, mipela i save go stret long ol distrik na lukluk long ol projek... tasol mipela i no bin kisim mani long sampela yia nau (long i go lukluk raun long ol distrik),” Vaki i bin tokaut.
Dispela i kirapim planti askim olsem:
- Ol i yusim ol mani gut?
- Ol dispela projek i stap long ripot i kamap tru tru olsem ripot i tokaut long en?
- Hamas mani i go nating o i no go long wok bilong en stret?
Long gutpela rot, gavman i bin givim K4 milien long DIRD long kamapim ol wok bilong ‘monitoring’. Minista bilong Rurel Divelopmen,
Joseph Lelang i bin tokaut olsem, “ol akwitel em i no fainel ‘phase’ bilong akauntabiliti” ol inspeksen long hap projek i kamap em i impoten tru.
Gutpela long mani i go long wok i kamap, tasol trensperensi em wanpela bikpela hevi i stap yet. Edvokesi grup, ACT NOW! i mekim strongpela toktok olsem ol ripot bilong inspeksen i mas kamap pablik na ol manmeri i lukim long gutpela akauntabiliti.
Ombudsman Komisin i bin mekim strongpela toktok long ol Memba bilong Palamen long givim ol ‘overdue’ akwitel o ol akwitel i abrusim de bilong givim o ol bai sanap long lidasip ‘tribunal’.
Long mun Me 2025, 45 Memba bilong Palamen i no givim 2024 ripot bilong ol yet.
Dispela em i soim olsem ol i brukim lo bilong akauntabiliti. Maski planti distrik i hariap long givim 2024 akwitel bilong ol bihain long Ombudsman Komisin i tokaut strong long mekimsave long ol ol MP na DDA CEO aninit long Lidasip ‘Code’, wanpela distrik tasol i putim ripot bilong ol ples klia long ol pablik i ken lukim na kamapim sosel odit.
- DIRD i mas wok hariap. Wantaim nupela mani, inspeksen i mas kamap hariap na ol wok painimaut i mas kamap ples klia long pablik.
- OC i mas bihainim narapela rot gen long mekimsave long ol opisa husat i no givim akwitel bilong ol.
- Ol MP i mas bihainim lo. Ol dispela MP husat i popaia long givim ripot long mani i mas kisim mekimsave.
- Ol sitisen i mas askim long ansa. Ol manmeri husat i vot i gat rait long save long mani distrik bilong ol i yusim.
Samting olsem 10-pela yia i lus nating na ol rurel komyuniti long Papua Niugini i no lukim gutpela divelopmen, na i no long namba antap long pepa tasol. Gutpela skelim em namba wan rot. Gavman wantaim DIRD na ol lida i mas soim olsem ol i strong long akauntabiliti.
Lidasip ‘Tribunal’ em narapela rot
Ombudsam Komisin i kisim planti gutpela toktok taim ol i bin singaut long mun Mas dispela yia long ol ‘daily’ niuspepa long olgeta MP i mas givim akwitel bilong ol ilektoral divelopmen mani we ol i yusim.
Dispela ilektorel divelopmen mani we ol i save kolim long 1980 i senis i go Distrik na Provinsal Sevis Impruvmen Program long tude. Long samting olsem 1980 i kam, ol MP save kisim samting olsem K500,000 long wanpela yia long dispela mani. Tasol long tude, ol Open MP i kisim K20 milien long olgeta yia.
Sif Ombudsman Komisim, Richard Pagen, Ombidsman, Tabitha Suwae, na Ekting Ombudsman, Jevin Kepore i bin sainim dispela pablik notis bilong mekimsave long ol MP sapos ol i no givim akwitel ripot bilong ol hariap long taim stret.
OC i bin givim ol Open na Rijonal MP inap 31 Mas long givim 2024 akwitel bilong ol long Dipatmen bilong Implementensen na Rurel Divelopmen.
“Ombudsman Komisin i sanap na strongim standet bilong integrity na akauntabiliti long ol Lida na singaut long ol Gavana na ol Memba bi-long ol Distrik olsem Siaman bilong Provinsal Ekseketiv Kaunsil (PEC) na Siaman bilong Bod bilong Distrik Divelopmen Atoriti (DDA) long bihainim dispela rot.
“Em i wanpela bikpela konsen tru long Ombudsman Komisin long planti yia we ol akwitel i stap yet olsem na mipela i givim dispela toksave,” dispela pablik notis bilong OC i tokaut.
Samting olsem 4-pela wik bihain long de ol i makim long en, mipela i harim olsem 66 MP i no givim yet akwitel bilong ol long DIRD, na ol arapela i givim pinis. Mipela i kisim toksave tu olsem planti MP i no givim yet ripot bilong DSIP na PSIP bilong yia 2023 na ol yia pastaim.
Mipela i singaut long OC i mas bihainim ol gutpela na stretpela rot long lukluk long ol dispela samting.
I gat ol lo na polisi i stap long banisim ol dispela ilektoral mani na sapos wanpela i brukim ol dispela lo na polisi em ol i asua pinis.
OC i mas salim ol dispela MP i go na Lidasip ‘Code’ i skelim ol long Lidasip ‘Tribunal’ kwiktaim long kamapim gutpela gavanens, akauntabiliti na trensperensi.
(Source: The National Letters to the editors May 1st)
Ol Akwitel i impoten
Wanpela ‘daily’ niuspepa i putim wanpela atikel sampela wik i go pinis aninit long het tok moa long 50 MP i no akwit yet.
Dispela toksave i kam long tupela gavman ejensi husat i gat luksave bilong lo long lukautim wok bilong konstitusen.
Dispela tupela ejensi em, Dipatmen bilong Implementesen na Rurel Divelopmen (DIRD) na Ombudsman Komisim (OC).
Dispela tupela ejensi i save wok hat long lukim ol mani bilong pablik i mas i gat gutpela ripot long en na gutpela wok i mas kamaplong ol dispela mani.
Long wankain taim, ol sab-nesenel edministreta we ol lida i makim aninit long lidasip kod bilong Ogenik Lo bilong ‘Duties’ na ‘Responsibilities’ bilong ol lida, na i holim buk Baibel na tokaut long risponsibiliti bilong ol olsem lida, i mas givim ripot bilong ol long olgeta yia aninit long lo.
Dispela em wanpela rot tasol long luksave long mani bilong pablik i go aut long ol provins na distrik long wok bilong ol stret.
Olgeta sab-nesenel ejensi/edministresen husat i save kisim pablik mani aninit long ol wan wan alokesen i mas bungim mak bilong akwitel we DIRD i putim, na ol i mas salim kopi bilong dispela ripot i go long Ombundsman Komisin we ol i ken luksave long skel bilong mani i go long ol projek.
I gat ol sampela hap we mani i no save bungim ol ejensi long taim bilong en stret, o mani i sot. Tasol dispela i no ken kamap olsem wanpela mak bilong givim ripot bihain long ‘deadline’ o ‘misreporting’.
Taim ol dispela tupela ejensi i strongim wok bilong akwitel bai gut- pela akauntabiliti i kamap na ol mani bai go stret long wok bilong ol.
(Source: Post Courier, Monday 28th, April 2025)
